نقش عرف در حقوق اسلام و ایران

هدف از این پژوهش اینست که قابلیت انطباق احکام اسلام با مقتضیات جامعه امروزی را بیان نماییم. به این معنا که نقش های صغروی و کبروی عرف را در تبیین احکام و قوانین اسلام نشان دهیم. مسأله اینست که عرف در عصر حاضر در چه زمینه هایی و تا چه حدی می تواند اعتبار داشته باشد؟ دراین پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است، به این نتایج دست یافتیم: در زمینه نقش عرف در تفسیر اراده متعاملین و تبیین مفهوم موضوع ها؛ آنچه معتبر است، عرف تخاطب است. اما در زمینه انطباق موضوع ها با واقعیات بیرونی، عرفِ هر زمان و هر مکانی دارای اعتبار است. در زمینه نقش کبروی، عرف بسته به تعریفی که از آن داریم، می تواند تماما یا بعضا از مصادیق حکم عقل بوده و دارای حجیت باشد. آرای محموده که در اصول فقه به گزاره های عقل عملی اطلاق می گردد، یکی از اقسام عرف است. همچنین به عقیده ما خلقیات و تادیبات صلاحیه که اقسام این گزاره هاست، با نظم عمومی و اخلاق حسنه که در حقوق مدنی مطرح اند، قابل تطابق اند. در نهایت اینکه اگر به عرف تایید و موافقت شارع و مقنن ضمیمه گردد، به عنوان عرف ممضی بدون تردید معتبر خواهد بود. ولی اشکال اینست که اعتبار دهی آن، محدود به عرف های عصر حضور معصومین (ع) می شود. البته برخی با تکیه به علم شارع به عرف های آینده و برخی با تمسک به خمیر مایه و گوهر عرفِ امضا شده، سعی در تسری امضاء، نسبت به عرف های جدید نموده اند، ولی در این جهت توفیق چندانی کسب ننموده اند.